Zeibantuk Tilawng Dah Kan I Cit?

Thla Bik Lian

Bible caangthim: Jonah 1:12, Cun annih cu a thawh hna i, “Ka tlai u law ka hlonh uhlaw, rili cu adai ko lai. Hi thlichia nih an cil hna hi keimah ruangah a si ti kha ka hngalh,” tiah ati hna.

Bill Graham nih, “ Minung nunnak hi rilipi cungah khual a tlawng liomi tilawng bantuk a si,” tiah a rak ti. A caan ah thlichia, tilet nih a den hna i lungrethei le vansang in an um, a caan ah rili tidai le kikzil thlinem te nih a vunhranh siarmar ṭhan hna i tilet lak i an harsatnak caan kha an philh ṭhan tawn. Cuticun an itinhnak hmun an phanh hlan cu thihnak, nunnak karlak le ngeihchiatnak, lawmhnak karlak ah an nuncaan an hman tawn. Minung nunnak zong hi a caancaan ah thihnak le ngeihchiatnak, a phunphun kan ton bantukin a caancaan ah cun lawmhnak le thangṭhatnak kan ton caan a um ṭhan ve — cuticun kan i tinhnak le kan i ruahchanhnak hmun kan phanh hlan cu thihnak le nunnak karlak le lawmhnak, ngeihchiatnak karlak ah rilipi tilawng bantukin vawlei khualtlawng kan si.

Chinmi kan pu/ pa hna nih “Mifim ka si/na si,” “Pasal ka si/na si,” timi hngalhnak ah “Mah hngal” le “ Mah hngal lo” timi hi an chim cemmi le an zoh cemmi a si. Greek mifim nih, “Mizei dah ka si?, Zeizawn ahdah ka um?” ti an i hngalh khawhnak ca’h an i hal tawnmi le midang an halmi tawnmi hna bia pathum cu: “Cu hlan ah khoika ahdah na rak um?” “Atu khoika ahdah na um?” “Hmailei khoika ahdah na um te lai?” timi bia hi an si. Umnak hmun hngalh duhnak siloin, zeitlukdah na si? ti khi a sawhduh bik. Hi biahalnak 3 kan leh khawhnak ding ah kanmah Chin miphun kan rak sining, atulio kan sining le hmailei ah kan-si-te-lai-ning kong keimah ka hmuh tawk tein vun chim le ṭial ka duhmi a si.

Kan ral phun thum
1. Biaknak ṭanhtuknak (Religioni-zation), kan rak sinak
2. Ramdang peem duhnak ( Migration favour), kan si lionak
3. Kawl phun siternak (Burmana-zation) , kan si te lainak

1. Biaknak ṭantuknak (Religioni-zation) Kan rak sinak

Miphunpi sikhawhnak dingah aherhbikmi cu nunphung le biaknak ikhah ahau ti a si. Chinmi cu Pathian ṭanh loin ahleihluat in biaknak kan ṭanhtuk. Cucu kan miphunpi ṭhanchonak ca’h donkhantu a si. Uknak he biaknak he kan zeizong vialte biaknak ah kan bunh dih. Biaknak pakhat lawng hi kan i hruhpi chih. Vawleicung tuanbia zoh tikah biaknak a ṭanh tukmi miphun hi an ṭhangcho bal lo. Buainak tu an chuahpi tawn. Tahchunhnak ah; Muslim. Muslim biaknak nih ai tlaihmi cu (Autocratic) nawlngeihnak a si. Cunih adonghnak ah cun (Terrorists) a chuahter. Biaknak a ṭanhtukmi Islamic pawl adongthiam tilo ding ral an ngei — cucu an biaknak an ṭanhtuk ruangah a si. (Biaknak hi miphun pakhat hmelchunhnak caah arak biapi tuk nain biaknak taktak in Miphun pakhat hi i hmelchunh khawh a si lem lo).

Biaknak nih nunphung a tlautermi zong a um ve. Hindu biaknak Sati anti mi an pasal le ruak khanghnak ah an nupi le zong an khanghchih hna, cucu biaknak nih a tlauter ko. Biaknak le Ramkhel (Politic) rian hi ai lo dengmang nain an kal ningdan an rak i dang ngai te. Melanton nih “Ramkhel rian (Politic) nih hin biaknak hi a herhbaumi a bawmh ding a si, nain biaknak nih hin ramkhelrian (Politic) ah a fuh lo ding a si”, tiah ati. Hi nihhin Pastorte le Krifa upa cheukhat nih kan i palh cemmi a si. Mikhal Xenia nih, “Krihfa pawl biakinn ah atu le tu an kal khi ipumpek caah asilo, an ihruk-iah piahnak (Fashion) pakhat ah pei an hman ko cu ati. Pastorte cheukhat zong khi ‘Khrih caah rianṭuan loin bu ca sawhsawh ah rian aṭuanmi ko an lo’ a ti rih. Bu tamtuk umnak ah buaibainak achuah bantukin buaibainak zong nih butam achuah ter khawh ve. Bu khat le bu khat kan buaibaituk tikah miphun kan i ṭhek chinchin ve. Chinmi hi Krifa kan si hlanah khua khat le khua khat kan i ral, Khrifa kan si hnuah bu khat le bu khat kan i ral (Joel Ling, Itonnak, chm.. 156). Pengtlang ṭanhnak (Tribalism) le bu phungphai ah kan ṭhawntuk ah cun miphun dawtnak lungput (Nationalism) ah kan der chinchin lai i (Nationalism) ah kan der tikah kan miphun lohthlaunak tiang kan phan kho. Cuca’h Chin miphun nih biaknak mit lawng si loin vawlei fimnak kemhchihnak mit in kan vawlei hi kan zohkhawh le biaknak ṭanh ti loin Pathian tu kan ṭanh ah cun kan ram a dam lai. (Biaknak ṭanh cu miphun buainak a si). [ pehṭhan ding]

Posted in: Capar