Hlanchan vawlei minung vialte lakah upat pekawktlak bik emperor simi Alexander the Great cu Macedonia khuapi Pella ah BC 356 kum ah a rak chuak. A pa, Macedonia siangpahrang Philip II, cu mi khuaruat a si i hmailei ca ṭhatnak khua a khaang khotu a rak si. Philip II nih hin Macedonia ralkapbuu kha a funtom dih hna i a ṭhawngṭha bakmi ralkapbuu ah a rak thlen. Hi ralkapbuu a hmasatbik rak hman in Greek ram chaklei pawngkam vialte a rak tei khawh hna. A hnuah Greek ram thlanglei kaam ummi ram tampi zong a rak tei hna. Greek ram tlanglei le chaklei a rak laak khawh dih hnu cun mah ram cu Federal ram ah a rak ser i amah bak nih a rak uk. Greek ram nichuahlei ka tuk lai tiah aa rak i timh lio BC 336 kum, amah kum 46, ah an rak thah.
A pa a rak thih ahhin Alexander cu kum 20 lawng a rak si rih. Asinain harnak tong loin siangpahrang sinak cu a rak ngah. Philip cu a fapa siangpahrang a si khawhnak dingah ṭha tein a rak timhlamh piak cia. Tlangval Alexander zong cu raltuknak lei ah hmuhtonnak tampi a rak ngei cia cang. A pa nihhin a fapa fimcawnnak caah a rak daithlang lo. Sayaṭha pakhat a rak kawl piak i ca ṭha tein a rak cawnter. Alexander a sayapa cu mifim taktak a simi Aristotle a si i hlanchan vawleipi i a nganbik scientist le mifim pakhat a si tiah kan ti khawh. Greek rammi hna caah cun Siangpahrang Philip a thih cu Macedonia ram miphun tang sal sinak in luatnak ding caah caanṭha a rak si. Zeibantuk thil hmanh rak cang sehlaw, Alexander nih cun a bawi hnu kum hnih a rauh ah Greek ram cu ṭha tukin a rak daihter khawh. Mah hnu cun Alexander cu Persia ram tuk dingah aa rak i tim. Persia pawl cu Mediterranean Rili in India ram tiang a kaumi emperor a rak uk khotu an rak si. Hi lio caan hi Persia pawl cu an cahbik lio, an ṭhawnbik lio caan a si tiah kan ti kho lo nain vawleicung ah a nganbik, a thazaang tam bik le a rumbik emperor an rak si i ral vialte kha zeirel loin a tei khotu ding hmunhma ah a rak ummi an rak si. Alexander cu BC 334 ah Persia ram cu tuk hram a rak thawk. Europe ram kha a uk khawh chihnak dingah an ram Macedonia ah ralkap zeimawzat a chiahtak i ralkap 35 000 he Persia ram va dohawk ah a kal. Persia he an rak i doh ahhin an thazaang aa rak i zat lo ngai. Ralkap thazaang in tlawm hmanh hna sehlaw Alexander nih cun Persia cu a tei chin thluahmah ko. Hiti teinak a hmuh khawhnak hi a ruang pathum a um. 1nk cu a pa nih a rak sersiam i a zohkhenhmi ralkapbuu cu Persia ralkap buu nakin raltuklei he lungthin i funtomnak lei he let tam deuh tukin an ṭha khun. 2nk cu Alexander hi raltuk lei ah pahrang a ngeimi pa tiah kan ti a hau. A ruang cu amah a zuamcawh kho ding ralbawi dang zeibantuk chan hmanhah an um lo. 3nk cu amah Alexander pumpak a ralṭhatnak le a ṭhawnnak a si. Ral an tuk hramthawk ahcun ralkapbuu hnulei in a tlangtlak tawn hna nain rangcit ralkapbuu hi cu amah pumpak bak nih a telpi tawn hna. Hihi a caah rianhrang nganpi pakhat a si bantuk in hma a put zong a voi tampi ve. Mahtlukin Alexander nih aa pumpek kha a hruaimi ralkap pawl nih an hmuh tikah cun an tha a tho, thazaang an la i an ṭhawng chin thlauhmah ko. An lungthin thazaang a ṭhawn tuk caah hi tlukin a nganmi, a sangmi teinak an hmuh hi a si.
Alexander cu Persia ralkapbuu fa tete nih ukmi ralhrawng hme deuh tete pawl a tuk dih hnu hna ah Asia Minor tuk dingah aa ṭhial ṭhan. Mah dih hnu cun Syria ram chaklei ah a rak kal i Issus timi Persia ralkapbuu nganpi kha a hram in a rak phur dih. Alexander cu thlanglei ah a rak kal ṭhan i a tu Lebanon ram a simi Tyre khualipi Phoenicia cu thla sarih chung hrawng har ngaiin a rak kulhphih hnu lawngah a rak tei khawh. Alexander nih Tyre a rak kulhphih lio ah Persia siangpahrang nih amah cu ral na daihter ahcun ka ram cheu kan pek lai tiah rualremca a rak kuat. Hi hnatlaknak tuah ding cu a ṭha ngaimi a si ko caah Alexander i ralbawi pakhat a simi Parmenio nih cun “Alexander sining law raldaihnak ka ser hnga i Persia ram cu ka laak ko hnga” a rak ti. Alexander zong nih “Parmenio sining law cu hi rualremnak ca ningin ka cohlan ve ko hnga” tiah a ti ve.
Tyer khua an chimh khawh dih hnuah Alexander cu tlanglei ah a rak kal ṭhan. Thla hnih hrawng an tuk hnuah Gaza zong an rak lak khawh. Egypt zong nih ral thawh a duh lo caah ral viokhat hmanh tuk loin Alexander nih a laak khawh rih fawn. A ralkapbuu pawl cu a rak dinhter duh caah Eygpt ram ah sau nawn an rak caam pi hna. Mah lio ahcun kum 24 lawng a rak si rih i Phoraoh Siangpahrang sinak aa rak i laak i khuahrum pathian pakhat ka si tiah aa rak i ti. Egypt in cun a ralkapbuu hna he Asia ah an kir ṭhan i Arbela hmun ah a ṭhawng, a cak bakmi Persia ralkapbuu cu BC 331 ah a rak tei hna. Hi teinak a hmuh dih hnuah Alexander cu Babylon le Persia ram hna i siangpahrang pawl khuasaknak a simi Susa le Persepolis hna chimh ah a rak kal. Persia siangpahrang Darius III (amah hlan Darius the Great he cawh lo ding) cu Alexander kuttang ah a sungkhaan sual lai ti an phan caah a siangpahrang tlangbawi pawl nih BC 330 ah an rak thah. Asinain Alexander nih cun Darius hnu i a kaimi siangpahrang pawl vialte cu a rak tei ṭhiamṭhiam hna. Kum thum chung hrawng ral a tuk hnuahcun Iran nichuahlei kam vialte a tei dih khawh hna i Asia laifang um ram hna tuk dingah aa rak i thawh ṭhan. Persia ram pumpuluk vialte cu a kuttang ah a tlak cang caah a umnak ah kir ṭhan i ramri hna kha mipi hngalh dingah thawngthanh ding a rak si. Asinain teinak dang pakhat hnu pakhat in ngah ṭhan duhnak kha aa rak i sum khawh lo caah Afghanistan tiang a rak tuk. Hi ram in Hindu Kush Tlang a tan i India ah raltuk a rak kal. India ram nitlaklei cu teinak a dotdot in a rak ngah khawh caah India ram nichuahlei tiang raltuk dingah aa rak i tim. A ralkapbuu cu kum tam tuk ral an tuk cang i an tha a dih tuk ruangah hmaikai an duh ti lo caah Alexander cu lung nuam lo ngaiin Persia ah a rak kir.
Persia a rak phak ṭhan hnuah Alexander cu kumkhat chung a ram le a ralkapbuu cu a thar in a remhsiam ṭhan hna. Mah hihi a biapi ngaimi remhsiamnak a rak si. Alexander nih hin Greek nunphung lawng hi a hmanmi nunphung ah a ruah i Greek dah ti lo cu miphun dang hna cu mihruhrang tiah a rak ti hna. Aristotle zong nih hi bantuk ruahnak a rak ngei ve. Hi ruahnak hi hlan Greek miphun chungah cun an thisa chungah a rak lut tukmi a rak si. Asinain Persia ram pumpi a rak tei hnuahcun Persia miphun pawl cu a rak ruah bantuk in mihruhrang an si lo ti kha Alexander nih cun a van hngalh ṭhan. Persia mi pakhat cu Greekmi pakhat bantuk in a ruahnak le a thil ti khawhnak ah upatawk a tlak ve ko ti kha a rak hngalh. Cu caah, hi ram pahnih hna cu komh i Greek-Persia nungphung komh a can khawhnak hnga aa rak i zuam i hi ram hnih nih cohlanmi siangpahrang si ding aa rak i tim. Persian miphun pawl kha Greek le Macedonia miphun hna he aa ruanginn covo an ngah khawhnak hnga aa rak zuam. Hi tinhmi a tlam a tlin khawhnak hnga ding caah Persian miphun chungin pa tampi cu a ralkapbuu ah a rak luh ter hna. "Nichuahlei le nitlaklei kutsih ṭhitumnak" timi puai nganpi zong a rak tuah piak hna lengah Macedonia ralkap tampi cu Asia miphun nu pawl a rak ṭhit ter hna. Amah pumpak zong nih a hlan tein Persia siangpahrang fanu he an rak i um cia ko bu ah Darius fanu a ṭhit chap.
Alexander nih hin hi a ralkapbuu hi funtom ṭhan, sersiam ṭhan i raltuk
ṭhan a rak duh ti hi a fiang tukmi a si. Arabia zong tuk a rak duh. Persia ram chaklei zong tei chap a rak duh. India zong voikhat hrawng cu va chuah hnawh a duh rih fawn. Rom le Rili Thi nitlaklei kam ummi ram hna zong laak khawh dih a duh fawn. A ruahnak le aa tinhmi cu tam ngai ko hmanh sehlaw thil cu amah duhning in kal loin a rawk dih cikcek ko. A ruang cu BC 323 kum June thla thawk ah Alexander cu ruah lo tukin a zaw i nihra a rauh ah Babylon khua ah a nunnak a rak liam caah a si. A rak thih ahhin kum 33 lawng a rak si.Alexander nih amah ro cotu ding a rak thim cia lo caah a thih hnuah siangpahrang ṭhutdan i cuhnak ral a rak tho. Hi ral ruangah Alexander i a nupi hna le a fa le pawl cu an rak thah dih hna. A rampi zong cu a kuttangmi hna kut chungah a ṭhencheu dih.
Alexander cu sunghnak tong loin kum no tein a nunnak a rak liam vemi a si. Tuan ah rak thi loin saupi rak nung sehlaw zeidah a rak cang hnga timi hi ruahawk tampi a um. Mediterranean rili i nitlaklei kam ram pawl rak tu hna sehlaw cu a tei hrimhrim hna ding a si. Mah bantuk in rak si tak sehlaw cu Europe tuanbia cu phundang piin a rak i thleng hnga. Hi bantuk ruahnak pawl hi mi lung a la ngaimi an si ko nain Alexander the Great nih a ngeihmi rumra cuaithlainak dingah cun aa pehtlai tuk theng lem lo. Alexander kong hi minung tuanbia thluan ah a tak si lomi tuanphung sawhsawh a lo. A thiamnak le a sining hna i uar an um tuk. A tak a simi hna hmanh hi piah-zaat an lawh caah Alexander kong he pehtlaiin tuanphung tampi a rak chuahnak a si. A ruang cu vawleicung i a um balmi ralbawi vialte lakah rumra ngeibikmi ralbawi si a rak duh ruangah a si. Hi min he zongin aa tlak tiah ka ruah fawn. Mah lawng raltuk a zuammi ahcun thiamnak he ralṭhatnak he a rak khatmi pa a si. Ralbawi pakhat sinak zongin ramra a ngei ngaimi pa a si fawn. Kum 11 chung ral a tuknak ah voikhat hmanh a sung lomi pa a rak si. Cun amah cu Aristotle sinin ṭha tein ca a rak cawngmi a si. Homa nih a phanmi biazai hna cu a thiam dih cikcekmi an si. Greek miphun a si lomi hna cu mihruhrang an si timi ruahnak a rak ngeihmi nih hin amah chan lio i Greek mifim tampi hna nak in a ruahnak a rak sang deuh. Raltuknak ah voi tampi a nunnak hmanh aa rak i thaap ko nain amah a chaangtu ding pakhatkhat a rak thim cia lo caah a thih hnuah a tei ciami le a funtom ciami rampi cu lakawk tlak lo tiangin khulrang takin aa rak i cheu dih. Hi kong ahhin cun a rian ṭha tein a tlamtlinh lo tiah kan ti khawh. Alexander i a minthannak zong hi duh a nung bakmi a si rih fawn. Acaan caan ahcun a ral hmanh kha amah lei ṭang dingin a lemsoi khawh hna. A sungmi khatlei ralkapbuu hna caah nun a siangmi a si fawn. Amah hi ṭih a nungmi lungput he hro a kual bak mi a si fawn. Voikhat cu zuu a rit lio ah biaelnak a chuak sual i a nunnak a rak khamh baltu a hawikom bak nam in a rak thah bal.
Napoleon le Hitler hna bangin a hrinsor chanthar minung cungah huphipnak nganpi a rak ngei kho ve mi pa a si. A rumra ngeihnak caan tu cu anmah nak in a rak tawi deuh. Mah lio caan ah khan khualtlawn lamkalnak le i pehtlaihnak a rak har tuk caah vawleipi nih amah cu hngalhawk tlukin an rak hngal lo. Alexander i a biapibik a ṭhathnemnak cu Greek nunphung le nichuah laifang ram hna i an nunphung pawl a rak funtom khawh hi a si. Hi ruangah hin nunphung pahnih ningin aa ruang in an rak ṭhangcho kho. Alexander chan ahhin Greek nunphung cu Iran, Mesopotamia, Syria, Judea le Egypt ram hna ah chikkhatte ah rianrang tukin a rak karh i a ṭhangcho. Alexander hlan ahhin Greek nunphung cu hi ram hna ah duhsah te lawngin a rak ṭhangcho. Asinain nunphung huphipnak ahhin cun pakhat le pakhat i cawn cio a si ko. Alexander a bawi dih hnu kum tampi hnuahcun nichuahlei ruahnak (asi loah) biaknak lei ruahnak hna cu Greek ah tampi a rak lut. Nichuahlei nih a huphip khawhmi Greek nunphung cu Greek kha a khuhchilh khawh dih lengah Rom tiang a va karh chin. Alexander nih hin amah chan lio ah khuathar 200 hrawng a rak tlak chap hna. A min thangbik mi khua cu Egypt ummi Alexandria khua a si i vawleicung khua lianngan pakhat ah aa tel ve. Fimcawnnak le nunphung lei ṭhanchonak ah a biapi ngaimi khua a si. Kandahar khua zong hi a biapi ngaimi khua pakhat ah a rak cang.
Alexander, Napoleon le Hitler hna hi an rumra ngeihning, mi an huphip khawhning hna cu aa tluk ceo te an si hna. A dang pahnih nih an ngeihmi rumra hi Alexander tluk in a rak hmun timi hi kan hmuh khawhmi a si. Hi ruangah anmah pahnih nakin Alexander cu tlawmte a cungah hlawr deuh a sinak a si. A tak tak ahcun caan tawite chung lawng Alexander nih a ngeihmi rumra cu anmah he tluk ceomeo tein a um ko hmanh sehlaw amah hi upat pek aa hlawh deuh hrim caah a si.
* The 100 A Ranking Of The Most Influential Persons In History” timi ah Machael H.Hart nih a ṭialmi chung in leh a si.


Posted in:
0 Careltu Hmurka:
Post a Comment