KHUALIPI PAHNIH

R. Siang Nawl

Rianṭuannak
Hi khualipimi hna an rianṭuan ningcang kan va hmuhmi an dinfelnak a langhter ngaingai. Zaangtlung ngai le thanuam ngai in rian an ṭuan. Mah bantuk thatho lungtho rianṭuan hi, hi khuami hna an zia ah an i ngeih cangmi a si.

Hi khualipi ah cun rianṭuantu pawl cu, dingfel tein an ṭuan caah, veen hmanh an hau lo. Annih a veengtu hna cu dinnak a si. An chiaṭhathleidannak nih a veen hna caah ai ziaphemi an um lo. Cucaah an rianhma a kal. Innsaknak ah siseh, ciinthlaaknak rian lei ah siseh, sehzung lei rian ah siseh, rianṭuantu pawl an fel caah ṭhanchonak tampi a um.

Innsatu, lamsialtu, hleidawntu pawl an rianṭuan a fel caah an inn sakmi le an hlei donhmi, an tuahmi innlo kip an i dawh, an feh caah kampani tampi hna nih mah khua ah cun inn ṭhaṭha an sak. Cucaah mah khuapi chungah cun rian ṭuan awk ṭhing lo in a um zungzal. Rian ṭuan awk a tam caah rianṭuantu pawl an tam. Rianṭuantu an tam caah khuaram a ṭhangcho.

Duum le lo chung rianṭuantu pawl zong dingfel te in an ṭuan ve. Rian zohkhenhtu nih rianṭuantu pawl kha an fel le fel lo zoh peng an hau lo. Rianṭuantu dihlak zumh awk tlaak an si dih. Cuticun, rian tampi an ṭuan, an rian hma a kal; an rianhma a kal caah rianngeitu an ṭhangcho. Duum le lo nih tirawl tampi an chuah. Thlairawl tampi a chuak. Thingthei haanghnah tampi an chuah caah khuami le rammi dinei awk an duh a dim. An orthi a nim i an ngan a dam. A tiitsa a ṭha. An i dawh. An chan zong a sau.

Rianṭuantu pawl an fel caah, an ṭuanpiakmi hna mirum pawl kha an ṭhangcho chin lengmang i rian ṭuan awk a tam chin lengmang. Rian a tam caah rianṭuantu pawl an tha a nuam; an lungre a thei lo. Rian hmuh lo ruangah lungretheih awk a um lo. An dam chung hnangam lungdai te in an bawile rian an ṭuan kho peng. An pumsa in an re thei ko hmanh seh law, an thinlung a dam caah an nun a nuam zungzal. An a tha a nuam caah an lung a neem. An lung a neem tikah an nun a neem. An nun a neem caah an ngan a dam i an nunkhua zong a sau fawn. Rian kongkau ah zeitluk in dah rianṭuantu pawl an felfai ti ahcun, lorambawi pawl hmanh nih tuah awk a tlaak ti rua lo ti in an ruahmi thil hmanh kha rianṭuantu pawl nih lungdong lo in an tuah peng hi a si. Voi khat cu, lorambawi pa nih a duum chung thingkung pakhat cu a tar cang i hau ding in a ruah cang. Sihmanhsehlaw, duumcongtu nih khan, lungdong lo in ka zohkhenh ko rih lai tiah a bawipa cu a chimh i a bawipa hnatlaakpinak in lungdong lo in a bultawl caah cu thingkung cu a hung i sarh kho ṭhaan. Eidin awk theipaar tampi a chuahter caah lorambawipa cu aa lawm hringhran.


Chawhrawlrian
Cu khualipi ah cun ramkip in mitampi chawlehthal ah an ra. Ramkip in mirumrum le siangpahrang hna nih an suingun chawva an rak ponhnawh hna. Business rianṭuannak phunphun an dirh. Kampani tampi nih hi khualipi mi hna he chawlehthalnak rian ṭuannak hnatlaaknak an tuah. Motor sernak tehna, TV/video sernak tehna, telefon sernak tbk in kampani tampi cu hi khualipi ah an dirh caah mi tampi caah rian ṭuan awk a um zungzal. Dinfelnak nih rian tampi a chuahpi. Cucaah ramdang in phaisa tampi a lut. Sui le lungvaar mansung tampi a lut. Cucu dinnak man in an hmuhmi a si.

Chaw i cawk-zuarhnak ah dinfelnak a um i, pakhat le pakhat karlak ah i zumhnak a um. Zumhnak a um caah rianhma a kal. Cawtu le zuartu an ṭhangcho veve. Khatlei sungh ruangah khatlei miak ti a um lo. Dinfelnak in an tuah cio caah, an rianṭuannak cu thlaamlang (transparent) a si. Athliruuk rianṭuannak in chawva a kawlmi an um lo. An dihlak in khuaceu lak i rian a ṭuanmi lawngte an si. Dinfelnak khuaceu tangah a cawlcaangmi lawngte an si. An chuun nun le an zaan nun aa khat dih. Cucu, an ram chawhrawl rian a umtuning a si.

Hi khualipi ah mifir le damiah an um lo caah cu khuapi ah cun tangka khoncawinak bank ngan pipi an sak. Cu ram ah cun tangka tampi aa chok. Kan vah pah lengmang lio i ka ngiatmi cu tawh a si. Tawh cu ka mitthlirh hnik i ka hmu lo. Hi khua ah cun tawh an herh ti lo. Innkhar hrenh zong an herh ti lo.

“Hi khuapi le a ram chung ah hin mifir le damiah an um lo caah maw a si hnga?” tiah vancungmi cu ka hal. A ka leh mi cu: “Hi khuathiang khuami hna cu an ngakchiat lio te in an thinlung chung ah fiirlonak tawh hrenh cia lawngte an si. Nu le pa phaisa zong an fiir bal lo; bu phaisa zong an i rek bal lo. Fiir a um ti hmanh hi an hngal bal lo,” tiah a ka chimh i ka khuaruah a har ko.

Khuapi chung dawr ah cun thilpuan dawhdawh le minung herh thilri phun tling an um i thilcaw le thilzuar cu an i kalh nuk ko. Chawdawr i kan i chawh tik i kan hmuhmi cu dawr kip nih cuailung pakhat lawng an rak ngeih. Cawknak cuailung le zuarnak cuailung an rak i khat dih. Hlenthawinak le demnak um lo tein ding te le hmaan te in an i cawk, an i zuarh caah chawhrawltu le chawcawtu karlak ah i zumhnak a um. Lunghrinnak a um lo. Thil man deet zong a hau lo. Thil man ṭhumh zong a hau fawn lo. Hmaan te in an i zuarh, an i caw. Thilcawtu an i nuam i lungdai tein thil an caw. Thil cawkzuarhnak ah daihnak a um. Cucaah chawhrawl pawl an ṭhangcho i an lianngan. Innlo ṭhaṭha an sak i khuapi cu an dawhter.

Mah bantuk in zeidang thilremhnak hmun, workshop le suimilam remhnak, suidawr tiang ah dinnak an rak ṭanh dih caah an thilzuarnak ah daihnak a um. Thilcawtu le thilzuartu karlak ah i siiknak, bia i alnak a um lo. Cuticun thilzuartu zong, thilcawtu zong an i nuam. Thilcawk le thilzuarh a nuamhnak ah daihnak a um i ṭhanchonak zong a um. ṭhanchonak nih lianhngannak a chuahter.

Dawr vialte ah dinnak a um cio caah khoika dawr hmanh ah, “ṭa-khun-saing” tii mi ca ṭial a hau lo. Kaa khat kan chim mi hi a man a si ko tinak a hau lo. An dihlak in ṭakhunsaing lawngte an si dih ko. Biahmaan kaa khat cu nolh a hau lo, mah bia fehternak ah “bak”, ‘hrimhrim” ti bantuk biathuam pawl zong an hau lo. Thil man deet a hau lo.

Chawdawr pawl lawng si loin lailei in an hun zuar mi thingtang chuak thil—lungthi, khuaitizu, vomhniit, thingkeppaar tiangin—an hun zuar tikah lihchimnak a um lo. Hlennak a um lo. Adeu a um lo. Atak lawngte an si. Vom hniit ah caw hniit an cawh mi a um lo; lungthi ah leidip cawh mi a um lo; khuaitizu ah cini haang le fuhaang zong an cawh lo. Cutikah thilcawtu nih phaan awk um lo tein an hman.

Hi khualipi chung ah cun hrokhrawl a um lo; lihchim a um lo; hlen a um lo; fiir a um lo; zialpheet a um lo; dinfelnak lawngte a um caah lunghna a ngam. Phaan awk a um lo. Cucaah hi khualipi cu “Daihnak Khualipi” ti zongah an ti.
— Pehṭhan ding.

Posted in: Capar