William Thomas Green Morton min hi a thei belmi careltu kan tlawm taktak lai dah ka ti. Amah hi minthang cheukhat nakin rumra a ngei deuhmi pa a si. Morton hi pum hlainak caah a herhmi a fah theih lonak sii a rak sertu pa a si. Tuanbia thluan ah a fah theihlonak sii bantuk an rak serchuahmi nih hin minung pakhat cio i an man a sannak a ngeihter ngai. Pum hlai thiamnak cawnnak a rak um hlan ahcun zeihmanh loin mizaw i ruh hoi hna kha a hlaitu ding siibawi nih hluah in an rak tanmi tehna kha a ingtu ca zongah a hmutu le a tuahtu ca zongah iin a rak har bakmi a si. Hi bantuk harnak in minung zapi nih kan luat khawhnak hnga ding caah hi bantuk a fah theihlonak sii hna an van kan ser piak khawhmi hi cu mi vialte caah thilṭha vialte lakah a ṭha bik laksawng a kan pek bantuk a si hrim ko.
Morton cu Massachusetts ramṭhen Charlton khua ah 1819 kum ah a rak chuak. A no lio ah hin Baltimore College of Dental Surgery ah fimnak a rak cawng. 1842 kum in ha zawtnak a ngeimi mizaw pawl biatak tein a rak thlawp hna. 1842 kum le 1843 kum hna ah cun amah nakin tlawmte a upa deuhmi, ha siibawi pakhat si ve i a fah theihlonak cawnnak kha lunglut ngaiin a hlathlai ve mi Horace Wells he komhin hlathlainak an rak tuah ṭi. Asinain an pahnih komhin an rianṭuannak cu zeihmanh a tlamtlin lo caah 1853 kum donghlei ahcun lam dang veve in an rak i ṭhen.
A hmai kum ahcun Wells nih nitrous oxide (nih ter nak thli) kha a fah theihlonak sii ah a rak hman. Connecticut ramṭhen Hartford khua ahcun hi thli in ha fahnak kha a rak damh khawh. Asinain Boston khua ah mipi theihin hmuhsaknak a rak tuah lio ahcun teinak a rak hmu lo. Morton cu amah pumpak Siikhan te ah ha deu bunhnak a rak tuah. Hiti ha deu bunh khawhnak caah hin hani ah ha pelpawi pelte hmanh tang lo tiangin ha kha phawi a hau. A fah theih lonak sii a rak chuah hlanah hin cun hani i a tangmi ha pelpawi pawl phawinak ding caah le thianhnak ah hin mizaw cu ruh le thlik tiang kek kuai dih hnik tiang tlukin faak tuk in an rak intuar. Cucaah a fah theihlonak sii cu a herh hrim ko ti kha aa fiang chin thluahmah. Morton nih cun nitrous oxide cu ruahning bantuk in hma a kal lo ti kha a hngalh caah phungdang lam dangin khua a rak ruat i hlathlainak a rak tuah.
Morton he aa rak i theihngalmi, siibawi zong a si i scientist zong a simi, Charles T Jackson nih ether timi hman dingin ruahnak a rak pek. Hi ether timi thli phunkhat cu Swiss miphun scientist simi Paracelsus nih Morton hlan kum 300 hrawngah a rak hmuhmi thli phunkhat a si. Kum zabu 19 thawk hrawngah hi sii in voikhat hnih hrawng cu mizaw an rak hneksaknak kha hmuh khawh a si. Asinain Jackson siseh mi dangdang si hna seh a hohmanh nih ether hmannak cu pehzulh in cekhlainak an rak tuah ti lo.
Morton nih cun ether kha duhsak ngaiin cekhlainak a rak tuah. A hmasa ah saram pawl (a uico telhin) in a rak hneksak hmasa hna hnu ah amah le amah aa rak i hneksak. 1846 kum September 30 ni ah mizaw pakhat he a hmasat bik hneksak tuah khawhnak caanṭha a rak hmu.Mizaw pa cu a ha a rak faak tuk tawn caah a damnak a si paoh ahcun zeiti na ka tuah paoh ah kaa in ko lai ti biakamnak he bochan takin Morton siikhan ah a rak panhmi a rak si. Morton nih amah cu ether hmangin a ha fakmi cu a rak phawi piak. A mizawpa a lungfim ṭhan tikah cun a fah zeihmanh ka thei lo tiah a chimh. Cekhlainak ṭha deuhin van tuah ahcun Morton ca i minṭhatnak hmuh cu amah kutchung lila ah a ummi khi a si cang ko.
Hiti mizaw a thlawpbul khawhnak cu mi zapi theihin hmuhsaknak zong a raktuah caah Boston khua chuak thanhca hna zong nih hi thawngpang cu an ral ṭial ko nain mi tam deuh nih cun zei ah an rak rel hlei lo. Cu caah mipi nih an zumh khawhnak ding caah hlunghlai ngaiin hmuhsaknak tuah a hau cang. Cu caah Boston khua ummi Massachusetts siizungpi ah siizunguk rian a ṭuanmi Dr. John C Warren sinah siizungpi chung i rian a ṭuanmi siibawi zapi hmai ah hmuhsaknak tuahnak nawl a rak hal. Dr. Warren zong nih lungtling tein hmuhsaknak a rak tuah ter. Cuticun 16 October 1846 ni ah siibawi hna le sii sianginn a kai liomi siangngakchia hna hmai ah Edward Gilbert Abbott timi mizaw pa cu a fah theihlonak sii ether cu a rak pek i tumor zawtnak cu dam lakin a rak hlai piak khawh. A fah theihlonak sii ṭhathnemnak cu mi zapi caah a biapi ngaimi a si cang. Hi thawngpang cu thanhca kip nih an rak ṭial caah kum tlawmpal a rauh hnu ahcun a fah theihlonak sii hman cu laar hram aa rak i thawk.
Abbott a dam hnu ni tlawmpal ah Morton le Jackson nih cun patent an ngah khawhnak hnga cozah sinah an rak hal. A hmai thla ah an patent halmi cu an rak cohlan ko nain bia i elnak a rak chuak. Morton nih cun Jackson telh in midang nakin a fah theihlopnak sii sernak ah hin amah a biapi bik tiah aa rak ti. Cu lengah Morton nih hin hi a serchuahmi in hin kaa rumnak lai tiah aa ruah nain aa ruah bangin a rak si lo. Siizung hna le siibawi pawl nih cun zei ah an rak rel theng lem lo. Upadi ningin patent ngah khawhnak ding caah aa rak i zuamnak zong cu tangka tu a rak dih chin thluahmah. Morton cu a donghnak ahcun mi sifak ah aa rak i chuah i 1868 kum ah New York khua ah a rak thi. A nunnak a rak liam ah hin Morton cu kum 49 hmanh a rak tling rih lo.
Ha phawinak, ha bunhnak ah le pum hlainak hna ah a fah theihlonak sii a biapitnak cu a fiang tukmi a si cang ko. Morton a biapitnak biakhiahnak ding caah hin a fah theihlonak sii kha sii lei fimcawnnak he a pehtlaihternak ah Morton aa teltumnak le mi dangdang hna an i teltumnak kha kan thleidan khawh hmasa a hau. Morton bantuk in kan ruah chih a haumi hna cu Horace Wells, Charles Jackson le Georgia in Dr. Crawford W Long hna hi an si. Konglam tampi hlathlai cikcek dih hnu ah Morton cu midang nakin cohmun sang deuh a ngei tinak kong kha ka ṭial duhmi a si.
Morton nih ether a rak hman khawh hlan kum hnih tein Horace Wells nih ha thlawpbulnak caah nitrous oxide kha a fah theihlonak caah a rak hman cu a si takmi a si ko. Asinain Wells nih a hmanmi cu ha sernak ah a ṭhahnem ngai ko nain pum hlainak fimcawnnak cu zeihmanh a thlenter mi le a dirhṭhaohnak a um lem lo. Nitrous oxide cu duh a nung ngai ko nain a biapimi pum hlainak hna ahcun hmanawk a ṭha ve hoi lo. Atu chan tu ahcun nitrous oxide cu chanthar sining in thil dangdang he cawhin hasernak ah le sii dangdang sernak caah kan hman ngai cang ko. Ether tu cu khuaruahhar in hmual a ngei ngaimi sii a si bantuk in pum hlainak fimcawnnak kha a khupthal a let khotu a si fawn. Nihin ni ahcun ether lawng si loin a dangdang a fah theihlonak sii an hmuhmi zong tampi a um cang ko nain ether cu kum zakhat chung amah lawng bak a fah theihlonak sii ah an rak hman. Hi sii i a hman zong a fawi. A kenkawi zong a fawi. Ral um loin sii dangdang he cawhin hman khawh zong a fawi i hmual a ngai tuk fawn.
Crawford W Long (1815 ah a chuak i 1878 ah a thi) timi siibawi pa cu Georgian miphun a si i Morton hlan kum li (1842 kum) hrawngin ether cu pum hlainak ah a rak hman cang ko. Asinain Long nih cun a hmuhchuahmi kha 1849 kum tiang mipi sinah theihternak a rak tuah lo. Hi caan lio hrawngah cun Morton tuahsernak ruangah sii vawlei ah ether cu a fah theihlonak sii ah hmunhma tampi ah an rak hman cang. Long cu mibu zeimawzat te ṭhatnak ca lawngah a rak si i Morton tu cu vawlei pumpi ummi mi vialte ṭhatnak caah a rak si.
Charles Jackson nih hin ether hman dingin Morton cu ruahnak a rak pek ko. Mizaw kha ether na pek ah zeitindah na kilkawi lai timi zong a rak chimh ko. Asinain Jackson nih hin Morton hlanin a fah theihlonak sii kha a rak hneksak lo. A rak hngalhmi ether ṭhathnemnak he pehtlaiin zeihmanh vawleipi sinah theihngalhnak a rak tuah lo. A hmasa bik ether an rak hneksaknak ah khan an hneksakmi mizaw Abbott kha pakhatkhat rak cang sual sehlaw sualphawtnak le fahnak a ingtu ding cu Morton a rak si ko hnga. Charles Jackson he zeihmanh pehtlaihnak an rak ngei hnga lo.
William Morton cu hi cazin ah zei bantuk cohmum dah kan pekawk a si hnga? Morton le Joseph Lister hna hi van tahchunh hna hmanh usih. An pahnih in siibawi veve an si. An pahnih nih hin pum hlainak lei le nau hrinnak lei ah thlennak a chuahpi kho veve mi an si. An pahnih nih an chuahpi mi hi sii lei vawlei ah hmual a ngei bak mi le a biapi bak mi an si veve. An pahnih in hin anmah pumpak khuaruah tuaktannak pakhat lawng si loin midang ruah ciami le tuaktan ciami he fonh in hi bantuk thlennak a hmuhchuah kho veve mi an si. Keimah nih hin cun Joseph Lister nakin Morton hi cohmun sang deuh pek ka duh. Caan sau caah cun a fah theihlonak sii hi pum hlai tikah zawtnak rungrul luhlonak ding khamnak sii nakin a biapi deuh ti ka zumh caah a si. Cu lengah nihin ni ahcun antibiotic hna zong tampi a um cang ko caah pum hlai tikah rungrul khamhnak sii tampi kan ngei cang ko tiah ruah khawh a si. A fah theihlonak sii rak um hlah sehlaw cu saupi pum hlainak tuah a haumi tehna cu tuah khawh a si hnga lo. Hlainak sawhsawh te hmanh a fah theihlonak sii loin tuah khawh a si lo zia kha atu le atu kan ton zungzalmi a si.
1846 kum October thla zinglei ah a fah theihlonak sii a ṭhathnemnak kong mipi hmuh ah hmuhsaknak an rak tuah khomi Morton i tuahsernak cu minung kan tuanbia a thlentertu hna lakah a biapi ngaimi thlennak pakhat a si ve hrim ko..
_________________________________
* “ The 100 A Ranking Of The Most Influential Persons In History” timi ah Machael H.Hart nih a ṭialmi chung in leh a si. Calettu- Bawi Cenhrang
Posted in: Capar
0 Careltu Hmurka:
Post a Comment